#59: Fietsen

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Yvette en vandaag gaan we het hebben over fietsen. De tekst van deze aflevering kun je meelezen op onze website eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kun je ze naar mij sturen via de website. In de shownotes vind je de link.

Je kan nu Vriend van de Podcast worden via onze website, en vanaf dit seizoen krijgen vrienden extra voordelen! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie! Nu door naar de podcast.

Het zal je niet ontgaan zijn. Nederlanders fietsen veel. We fietsen naar school, naar werk, naar sport, vrienden, familie… Kortom, we doen zo’n beetje alles op de fiets. Wat voor een weer het ook is. Regent het? Daar hebben we een regenpak voor. Boodschappen meenemen? Daar hebben we een bagagedrager of fietstassen voor. Kind mee? Daar hebben we een kinderzitje voor. Alles kan op de fiets. Maar hoe is dat zo gekomen? In deze aflevering fietsen we door alle informatie heen over het typisch Nederlandse vervoermiddel, de fiets!

Ik begin even met een paar feitjes. Nederland telt zo’n 23 miljoen fietsen, en vergeet niet, er wonen maar 17 miljoen mensen in dit land. Alle fietspaden bij elkaar zijn zo’n 35.000 km. Nederlandse steden zijn enorm fietsvriendelijk: in Amsterdam vindt zo’n 60 procent van alle verplaatsingen op de fiets plaats. Zometeen vertel ik je meer over waarom fietsen zo populair is in Nederland, maar eerst iets over de geschiedenis van de fiets. 

Vandaag de dag hebben we elektrische fietsen, racefietsen, racefietsen, opvouwbare fietsen, ligfietsen en fietsen voor spinninglesjes. Ik kan het me nauwelijks voorstellen, maar de allereerste fiets was van hout, en ook niet echt veilig. Deze houten fiets komt uit 1817, had geen pedalen (noemen we ook wel trappers) en had een houten balk om op te zitten. Het was dus een soort loopfiets. Vanwege het hoge aantal botsingen met voetgangers werd de fiets op veel plekken verboden.

In 1860 komt de eerste ijzeren fiets met pedalen op de markt, ook heeft deze fiets een groter voorwiel, om zo sneller te kunnen zijn. Maar de fiets is erg zwaar, zo’n 50 kg. En even ter vergelijking een gemiddelde fiets vandaag weegt tussen de 16 en 21kg. 

En omdat de wielen hard waren, voelde je elke hobbel in de weg en die waren er nogal. Niet erg comfortabel dus, en de fiets was daarom nog niet direct populair als vervoermiddel. 

Een echte gamechanger werd in 1870 geïntroduceerd. Deze fiets had metalen wielen met rubberen banden en een kettingaandrijving. Dit fietste een stuk makkelijker en je ging een stuk sneller. Maar ook deze fiets had nog een enorm voorwiel, waardoor je een trapje nodig had om op het zadel te kunnen gaan zitten. En omdat vrouwen in die tijd geen broek mochten dragen, waren de fietsen voor hen op dat moment nog onbruikbaar. Ze konden er gewoonweg nog niet op zitten. 

In 1890 vond een ware fietsrage plaats, toen de fiets zoals we die vandaag de dag kennen, uitgevonden werd. De wielen werden even groot. Het frame werd ook veiliger: als fietser zat je nu iets meer naar achteren, tussen de wielen. Dit maakte fietsen een stuk veiliger. En de komst van deze variant betekende veel voor de vrijheid van vrouwen. Zij konden deze fiets namelijk besturen met hun lange rokken aan en dat gaf ze veel vrijheid om zich te verplaatsen. 

In Nederland was de fiets in die tijd nog echt een luxe-item. Dit veranderde rond de eeuwwisseling met de introductie van de zogenaamde volksfiets. Een eenvoudige maar sterke fiets die betaalbaar was voor meer mensen. Bekende Nederlandse fietsmerken als Gazelle en Batavus werden rond deze tijd opgericht en bestaan nu nog steeds.

In de 20e eeuw veranderde er veel. Fietsen werden van andere materialen gemaakt en waren daardoor een stuk lichter. Het werd populair om je op die manier te verplaatsen, en fietsen werd ook een sport. Denk aan mountainbiken en wielrennen. In 1903 vond bijvoorbeeld de eerste Tour de France plaats. Een grote wielerronde door Frankrijk die inmiddels is uitgegroeid tot een van de grootste sportevenementen van het jaar. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden veel fietsen in beslag genomen door de Nazi’s, zo’n 100.000 fietsen in totaal. Er was in die tijd een tekort aan brandstof ontstaan en daarom was fietsen een handige manier om je te verplaatsen. Door fietsen in beslag te nemen maakten de bezetters het het Nederlandse verzet moeilijker om zich te verplaatsen en het was een manier voor de Nazi’s zelf om zich te verplaatsen. Ook al was er een bevel om de fietsen in te leveren, veel Nederlanders hielden hun fiets verborgen. Na de bevrijding in 1945 was er een enorme vraag naar fietsen en bloeide de fietsindustrie op. Dit is ook de periode dat de eerste fietspaden werden aangelegd.

Na de oorlog ontstond de uitspraak ‘eerst mijn fiets terug’, daarmee liet iemand zijn of haar anti-Duitse gevoelens zien. “Geef eerst maar m’n fiets terug, daarna kunnen we praten”, was de instelling van veel Nederlanders direct na de oorlog wanneer ze een Duitser tegenkwamen. Maar tegenwoordig speelt dat bijna niet meer.

Rond de jaren 50 en 60 werden auto’s heel populair, ook in Nederland, en waren er plannen om grote steden zoals Amsterdam en Den Haag volledig om te gooien, zodat er meer ruimte was voor auto’s. Er waren zelfs plannen om een van de grachten in Amsterdam dicht te gooien en een snelweg midden in de stad aan te leggen. Dit plan viel niet bij iedereen in de smaak, o.a. niet bij de Provo’s. Dat was in de jaren ‘60 een anarchistische groep in Amsterdam die vooral jongeren aansprak. Toen zij zetels in de gemeenteraad van Amsterdam kregen, vochten ze tegen dit nieuwe autobeleid. De fiets werd hierdoor een belangrijk symbool voor die beweging.

Je zou kunnen zeggen dat er in Nederland een ware fietsrevolutie plaatsvond rond 1970. Mensen raakten in die tijd meer bewust van het milieu, er vonden autovrije zondagen plaats en mensen besloten vaker de fiets te nemen om naar hun werk te gaan. Maar fietsen was in die tijd nog niet heel veilig, omdat er steeds meer autoverkeer was en de wegen niet waren ingericht op veilig gebruik van de fiets. Er vielen veel verkeersdoden waaronder ook veel kinderen. De stichting ‘Stop de Kindermoord’ werd opgericht. Met als doel Nederland zo in te richten dat het verkeer ook veilig zou zijn voor jonge verkeersgebruikers. De fietsinfrastructuur werd in deze tijd enorm verbeterd. Parkeren werd op sommige plekken heel duur gemaakt. En er werden woonerven gebouwd, waar voetgangers en fietsers voorrang hebben op auto’s. Zeker na de oprichting van de Fietsersbond in 1975 ging het snel.

Tegenwoordig kijken andere wereldsteden jaloers naar Nederlandse steden, om hoe goed die zijn ingericht voor fietsers. Veel steden proberen wel de faciliteiten voor fietsers te verbeteren, maar zo goed als in Nederland is het op weinig plekken. Maar het is goed om te beseffen dat het ook hier lang heeft geduurd voordat het zo goed was als het nu is.

Tot slot, waarom is fietsen nou zo populair in Nederland? 

De geschiedenis van de fiets laat al zien dat verschillende elementen invloed hadden op de populariteit van de fiets in Nederland: het milieu, de economie, de tweede wereldoorlog. Maar er zijn ook nog andere redenen te bedenken waarom juist Nederland voor het fietsen is gevallen. Nederland is een klein en dichtbevolkt land en fietsen is daarom een efficiënte manier om korte afstanden af te leggen. Bovendien is Nederland nogal plat en daarom op de fiets makkelijk te doorkruisen. Fietsen is iets dat van jongs af aan wordt aangeleerd, het wordt generatie op generatie doorgegeven en maakt zelfs deel uit van het onderwijs. Zo doen veel kinderen fietsexamen, waarbij ze een diploma krijgen als ze laten zien dat ze goed en veilig kunnen fietsen. Het is ook een belangrijk deel van de sociale interactie. Veel mensen fietsen samen naar school, naar werk en fietsen wordt vaak geassocieerd met vrijheid en onafhankelijkheid en symboliseert dat stuk van de Nederlandse cultuur. 

Daarmee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands. Krijg je maar geen genoeg van deze podcast? Of wil je ons steunen zodat we meer afleveringen kunnen maken? Word dan Vriend van de Podcast op Petje Af! Dan krijg je iedere maand een extra aflevering, en krijg je extra materiaal bij iedere aflevering. Via de shownotes en onze website eenbeetjenederlands.nl kan je meer informatie vinden.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!