#60: Anton de Kom

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Robin en de aflevering van vandaag gaat over Anton de Kom. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Ook als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes staat een link naar de website. 

Je kan nu Vriend van de Podcast worden via de website, en vanaf dit seizoen krijgen vrienden extra voordelen! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de podcast.

Anton de Kom was schrijver, activist en verzetsheld, en vooral een moedige man. Hij was niet bang om zijn wapen te gebruiken: de pen. De Kom is vooral bekend door zijn boek ‘Wij Slaven van Suriname’, het eerste door een Surinamer geschreven geschiedenisboek over Suriname. Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef hij voor illegale kranten, maar werd opgepakt en stierf in een Duits concentratiekamp. Pas de laatste jaren krijgt hij de erkenning die hij verdient. Vandaag kijken we naar zijn levensverhaal.

Anton de Kom werd geboren in 1898 in Paramaribo in Suriname. Suriname was op dat moment nog een kolonie van Nederland. Slavernij was al 35 jaar voor de geboorte van De Kom afgeschaft, maar onrecht en racisme was nog volop aanwezig.

Anton leerde als kind op school niet de geschiedenis van zijn eigen land Suriname, maar die van Nederland. Dat vond hij als kind al raar, dat hij alleen les kreeg over Nederland dat 7500 kilometer van hem vandaan lag, en niet over Suriname waar hij woonde.

Van zijn familieleden leerde hij een heel andere geschiedenis: de geschiedenis van de slavernij in Suriname lag nog vers in het geheugen van veel inwoners van Suriname, en dat kreeg Anton van zijn familieleden mee. Verhalen over hoe verschrikkelijk het eraan toe ging tijdens de slavernijperiode, maar ook hoe verzetshelden in opstand kwamen tegen de slavernij en de onderdrukking door de Nederlanders. Anton was nieuwsgierig als kind, vooral naar dit soort verhalen.

Anton is ambitieus en behaalt een diploma als boekhouder. Maar voor een goede carrière is zijn donkere huidskleur een hindernis: goede banen in Suriname werden door witte Nederlanders ingenomen. Als donkere man was het niet mogelijk om in Suriname een goede baan te krijgen.

Op 22-jarige leeftijd neemt De Kom een boot naar Nederland, om daar beter werk te vinden. Uiteindelijk vindt hij werk bij een koffie- en theehandel in Den Haag, waar hij een paar jaar later ook zijn latere vrouw Petronella Borsboom leert kennen. Petronella was een Nederlandse, witte vrouw, en zo’n gemengd huwelijk tussen een witte vrouw en een zwarte man was in die tijd nog zeer ongewoon. Uiteindelijk hebben ze samen vier kinderen gekregen.

De Kom ontwikkelt zich als schrijver en dichter, hij schreef voor verschillende linkse tijdschriften. Zijn artikelen gaan veel over het gebrek aan kennis in Nederland over de Surinaamse geschiedenis en het slavernijverleden. In deze periode begint Anton ook met het schrijven van zijn boek, dat heet Wij Slaven van Suriname. 

Ik lees een stukje voor uit het boek waarin hij vertelt over zijn motivatie om dit boek te schrijven. Ik heb de tekst wel een beetje aangepast om het duidelijker te maken. Hij schrijft:

“Er is geen betere manier om het gevoel van minderwaardigheid bij een bevolkingsgroep te voeden, dan geschiedenisonderwijs te geven waarbij alleen de zonen van een ander volk worden genoemd en geprezen. Geen volk kan volledig tot bloei komen als het blijvend last heeft van een gevoel van minderwaardigheid. Dit boek wil daarom het zelfvertrouwen van de Surinamers versterken”.

Vanwege gezondheidsproblemen van zijn moeder gaat Anton met zijn gezin in 1932 terug naar Suriname. Daar adviseert hij arbeiders over hun rechten. De autoriteiten in Suriname beschuldigden De Kom van het willen beginnen van een revolutie, en arresteerden hem. Hij werd bestempeld als gevaar voor de staat en al na een half jaar in Suriname weer het land uitgezet.

Terug in Nederland schreef hij verder aan zijn boek, Wij Slaven van Suriname. In dit boek beschrijft De Kom de geschiedenis van Suriname, de kolonisatie van het gebied door Nederland en de eeuwenlange uitbuiting van de bevolking. De Kom beschrijft in gruwelijk detail de manieren waarop de tot slaaf gemaakten door de eeuwen heen mishandeld zijn. Ook de situatie na de afschaffing van slavernij in Suriname wordt besproken, vrijgemaakte mensen moesten nog tien jaar verplicht voor hun voormalige eigenaar werken.

Ik heb het boek Wij Slaven van Suriname geluisterd met een audioboek en ik moet zeggen dat ik erg onder de indruk was. Ik heb natuurlijk op school les gehad over het slavernijverleden in Suriname, maar ik heb toch veel geleerd van dit boek. De uitgebreide beschrijvingen van gruwelijkheden waar de tot slaaf gemaakten mee te maken kregen is erg indrukwekkend opgeschreven.

Ik moet trouwens even een term uitleggen die ik net gebruikte, tot slaaf gemaakte. De laatste jaren is dit woord steeds meer in gebruik in de Nederlandse taal als alternatief voor het woord ‘slaaf’. Waarom gebruiken we dan nu ‘tot slaaf gemaakte’? Op deze manier benadruk je de dwang waarmee deze mensen te maken hadden. Het is niet iets waar ze zelf voor kozen, maar ze zijn tot slaaf gemaakt. Bijvoorbeeld in musea en in kranten kan je deze term tegenkomen.

Bij het aanbreken van de Tweede Wereldoorlog was De Kom in Nederland. Tijdens de oorlog werd Anton de Kom actief bij het verzet tegen de Duitsers. Hij schreef regelmatig voor illegale, communistische kranten. In 1944 werd De Kom verraden en opgepakt in zijn woonplaats Den Haag. Hij werd eerst in Nederland gevangengezet en daarna naar het concentratiekamp Sachsenhausen in Duitsland gebracht. Op 24 april 1945, maar twee weken voor het einde van de oorlog, overleed Anton de Kom aan tuberculose. Hij is 47 jaar geworden.

Bij het uitkomen van zijn boek in de jaren 30 was het een bescheiden succes. Lang was het boek moeilijk te krijgen, maar in de jaren 60 werd het boek herontdekt door studenten en meer gewaardeerd. Suriname werd in 1975 onafhankelijk van Nederland en sindsdien is Anton de Kom een held geworden in zijn thuisland. Voor veel mensen is hij een voorbeeld. In Paramaribo, de hoofdstad van Suriname, staat een standbeeld van De Kom en de universiteit van de stad is naar hem vernoemd.

Ook in Nederland werd De Kom in de loop der tijd steeds meer gewaardeerd. In Amsterdam staat een standbeeld voor De Kom en in verschillende plaatsen zijn er straten naar hem vernoemd. In 2023 bood de Nederlandse minister voor Buitenlandse Zaken excuses aan voor de manier waarop hij behandeld is in Suriname. De minister noemde De Kom ‘een dapper man die streed voor rechtvaardigheid, gelijkheid en menswaardigheid’. 

Het boek ‘Wij slaven van Suriname’ eindigt met de volgende regels:
Sranang, mijn vaderland
Ooit hoop ik u weer te zien
Op de dag waarop alle ellende uit u weggewist zal zijn

Sranang is het Surinaamse woord voor Suriname.

Daarmee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands. Krijg je maar geen genoeg van deze podcast? Of wil je de podcast steunen zodat we meer afleveringen kunnen maken? Word dan Vriend van de Podcast op Petje Af! Dan krijg je iedere maand een extra aflevering, en krijg je extra materiaal bij iedere aflevering. Via de shownotes en onze website eenbeetjenederlands.nl kan je meer informatie vinden.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!