#78: Soldaat van Oranje

Hallo allemaal! Dit is Een Beetje Nederlands, de podcast voor mensen die Nederlands leren. Mijn naam is Robin en de aflevering van vandaag gaat over de Soldaat van Oranje. De tekst van deze aflevering kan je meelezen op de website, www.eenbeetjenederlands.nl. Als je vragen of opmerkingen hebt over deze aflevering, kan je ze naar mij sturen op de website. In de shownotes staat een link naar de website. 

Je kan nu Vriend van de Podcast worden via de website, en vanaf dit seizoen krijgen vrienden extra voordelen! Voor een paar euro per maand krijg je toegang tot extra afleveringen, hulpmiddelen bij iedere aflevering en nog veel meer. Check de website voor meer informatie!

Nu, door met de podcast.

De Soldaat van Oranje: iemand met deze naam moet wel iets heel bijzonders hebben gedaan. Deze titel hoort bij verzetsheld Erik Hazelhoff Roelfzema. In de Tweede Wereldoorlog heeft hij heldhaftig verzetswerk gedaan, waarmee hij na de oorlog bekend is geworden.

Over het leven van de Soldaat van Oranje zijn boeken, films en musicals gemaakt. Vandaag kijken we naar het leven van deze echte avonturier. Is het eigenlijk terecht dat we hem zien als de held van het Nederlandse verzet in de Tweede Wereldoorlog?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er mensen vanuit Nederland naar Engeland gevlucht, om daar bij te dragen aan het verzet tegen de Duitse bezetting. Deze mensen noemen we Engelandvaarders. De Engelandvaarders worden gezien als heldhaftige mensen, omdat ze met gevaar voor eigen leven de Noordzee overstaken. Er waren zo’n 1700 Engelandvaarders.

Het was niet eenvoudig om naar Engeland te vluchten tijdens de oorlog. De reis was lang en gevaarlijk, en niet iedereen haalde het. Er waren verschillende routes naar Engeland. Een kleine groep stak met een boot de Noordzee over, maar dit was ook de gevaarlijkste route. Een route via de neutrale landen zoals Zweden, Spanje of Portugal was een veiliger alternatief. 

Misschien weet je dat de Nederlandse koninklijke familie en regering in 1940 ook naar Engeland is gevlucht. Koningin Wilhelmina verbleef in Londen tijdens de oorlog. Vanuit Engeland probeerden ze waar ze konden bij te dragen aan het verzet in Nederland. Ook sprak de koningin het Nederlandse volk toe via een in Nederland illegale radiozender, Radio Oranje. Alle Engelandvaarders werden door koningin Wilhelmina persoonlijk ontvangen in Londen.

Na aankomst in Engeland werd een Engelandvaarder eerst ondervraagd door de Britse veiligheidsdienst MI5 en daarna door de Nederlandse politiedienst in Engeland. Ze waren erg bang dat er Duitse spionnen onder de Engelandvaarders zouden zitten, die de Britse veiligheid of het Nederlandse verzet in gevaar zouden brengen.

De allerbekendste Engelandvaarder is Erik Hazelhoff Roelfzema. Over deze man zijn eigenlijk twee verhalen te vertellen: een over zijn leven voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog, en een over zijn leven na de Tweede Wereldoorlog. Ik begin met het eerste verhaal.

Erik Hazelhoff Roelfzema is geboren in 1917 in Soerabaja, nu Indonesië, toen nog de Nederlandse kolonie Nederlands Indië. Zijn vader was daar eigenaar van koffie- en rubberplantages. In de jaren 30 van de vorige eeuw kwam het gezin naar Nederland, zodat de kinderen in Nederland naar de universiteit konden. Erik begon in 1937 aan een studie rechten aan de Universiteit van Leiden.

Maar Erik was meer op reis dan aan het studeren. Hij maakte een grote rondreis door Amerika, waar hij ook een boek over schreef. Niet veel later vertrok hij naar Finland, om daar als journalist getuige te zijn van de Winteroorlog tussen Finland en de Sovjet-Unie. Ook daar schreef hij een boek over. Het was zijn droom om schrijver te worden, maar de Tweede Wereldoorlog begon voordat zijn carrière echt was begonnen.

Bij het uitbreken van de oorlog is Erik nog rechtenstudent in Leiden. Het leven op de universiteit ging eerst gewoon door, maar daar kwam snel een eind aan. Op 26 november 1940, een paar maanden na het begin van de oorlog, gaf het hoofd van de Leidse afdeling rechten een toespraak die beroemd is geworden. Professor Rudolph Cleveringa protesteerde in de toespraak tegen het ontslag van zijn Joodse collega’s. Cleveringa werd opgepakt en bleef de rest van de oorlog in de gevangenis. Leidse studenten werden door de toespraak geïnspireerd om te staken, om te laten zien dat ze hun professor steunen. De universiteit werd de rest van de oorlog gesloten.

Erik Hazelhoff Roelfzema sloot zich snel na de oorlog aan bij het Nederlandse verzet. Een aantal van Eriks vrienden en studiegenoten waren al naar Engeland gevaren, en Erik wilde dat ook graag. Maar zijn eerste pogingen waren mislukt. Daarom besloot hij zijn schrijftalent te gebruiken tegen de Duitsers. Hij schreef in 1941 een pamflet met de naam Manifest van de Leidse Studenten, waarin hij zes eisen aan de Duitsers opschreef. Bijvoorbeeld dat de universiteit weer open moest, zonder Duitse invloed. Het pamflet werd door Erik en zijn vrienden zelf gedrukt en stiekem verspreid onder de Leidse inwoners. Uiteindelijk kwamen de Duitsers er achter wie het pamflet geschreven had, en werd Erik opgepakt en een week in de gevangenis in Scheveningen vastgezet.

In 1941 lukte het Hazelhoff alsnog om de oversteek naar Engeland te maken door zich te verstoppen op een Zwitsers vrachtschip. In Engeland begon hij met het uitvoeren van verzetswerk. Hij sloot zich aan bij een plan van andere Engelandvaarders met de naam Contact Holland. Het plan van deze operatie was om contact te leggen met mensen uit het verzet in Nederland. Om informatie uit te wisselen, of om personen naar Engeland te vervoeren.

In 1942 begon Hazelhoff aan een pilotenopleiding bij de Britse Royal Air Force. Hazelhoff zag slecht en droeg een bril, maar door stiekem een lens te gebruiken, kwam hij toch door de keuring. Voor de Royal Air Force vloog Hazelhoff 72 missies voor de zogenaamde Pathfinders, een deel van de Britse luchtmacht. De Pathfinders taak was het om doelen te markeren voor bommenwerpers in vijandig gebied.

Aan het begin van 1945, toen delen van Frankrijk en Nederland bevrijd waren, werd Hazelhoff benoemd tot adjudant van koningin Wilhelmina. Een adjudant is een soort militaire assistent. Hazelhoff was in de oorlog bevriend geraakt met het koningshuis, vooral met prins Bernhard. Prins Bernhard was de echtgenoot van kroonprinses Juliana, de dochter van Wilhelmina. Bij de terugkeer van het koningshuis naar Nederland na de bevrijding, begeleidde Hazelhoff de familie.

Erik Hazelhoff Roelfzema bleef ook na de oorlog avontuurlijk. Hij verhuisde naar Amerika om te proberen een filmster te worden in Hollywood, wat niet lukte. In de jaren 50 werd hij het hoofd van het radioprogramma Radio Free Europe, een Amerikaanse zender die propaganda uitzond tegen het communisme.

In 1965 verhuisde Hazelhoff naar Hawaii, waar hij aan zijn boek begon. Deze kwam in 1970 uit met de beroemde titel Soldaat van Oranje. Prins Bernhard schreef het voorwoord en het boek werd een bestseller. Dankzij dit boek zou Hazelhoff beroemd worden in Nederland. Door zijn eigen boek werd Hazelhoff bekend als de Soldaat van Oranje.

In 1977 werd er een film gemaakt van het boek door de regisseur Paul Verhoeven. De hoofdrol in deze film werd gespeeld door Rutger Hauer. Het verhaal in de film is gebaseerd op het boek van Hazelhoff, maar er zijn voor de film aanpassingen gemaakt in het verhaal. Bij de première van de film in 1977 waren een aantal leden van het koningshuis aanwezig, onder wie koningin Juliana, prins Bernhard en prinses Beatrix.

Later werd er ook nog een musical gemaakt van de Soldaat van Oranje, die in 2010 in première ging. Ook de musical werd een enorm succes. De musical draait nu al 15 jaar, er zijn meer dan 3500 voorstellingen geweest met bijna 4 miljoen bezoekers. De musical is er vooral om bekend dat er al zo vaak is aangekondigd dat de show zou stoppen, dat het een soort meme is geworden. Soldaat van Oranje stopt! Oh nee, het gaat toch weer door.

Er is geen twijfel dat Erik Hazelhoff Roelfzema een held is. Wat hij in de oorlog heeft gedaan was heel dapper en hij heeft absoluut een bijdrage geleverd aan het verzet.

Maar, deze aflevering zou niet compleet zijn zonder het ook te hebben over het leven van Hazelhoff na de oorlog. Want dat geeft toch een zwart randje aan zijn nalatenschap. Maar je moet het ook hebben over de ongemakkelijke kant van de geschiedenis.  De laatste jaren klinkt er steeds meer kritiek op de status van held van Hazelhoff, onder andere omdat er steeds meer feiten naar voren komen uit historische onderzoeken.

Ten eerste kan je je afvragen of Hazelhoff de status van grootste Nederlandse verzetsheld verdient. Hij heeft verzetswerk gedaan, maar er zijn ook andere mensen die belangrijker werk hebben gedaan. Historici wijzen erop dat zijn verzetswerk, zoals het organiseren van wapentransporten en het ondersteunen van spionage, relatief weinig betekende in vergelijking met acties van andere verzetsgroepen.

Maar nog belangrijker is het volgende. In 2015 kwam er een schokkend feit aan het licht. Net na de oorlog, in 1947, moest Nederland opnieuw opgebouwd worden. Tegelijkertijd was er in Indonesië de onafhankelijkheidsoorlog bezig. Een groep personen, waaronder Hazelhoff, was het compleet oneens met de onafhankelijkheid van Indonesië. Daarom werd er een staatsgreep gepland, een coup. De zittende regering zou verwijderd en vervangen worden. In het plan staat ook dat de voorzitter van de politieke partij PvdA vermoord zou worden tijdens de coup. Uiteindelijk is de staatsgreep niet uitgevoerd, maar toen dit feit tien jaar geleden bekend werd was het groot nieuws.

Deze gebeurtenis, en een aantal andere daden van Hazelhoff van na de oorlog, zorgen voor een zwarte rand aan het beeld dat we nu van hem hebben. Dat is lastig, want je wil graag dat een nationale held positief is in je ogen. Maar dit verhaal laat ook zien dat het leven niet zwart-wit is. 

Daarom eindig ik deze aflevering met een leuk feitje: Misschien ken je de openingsscène van de James Bond-film Goldfinger? In deze scène komt James Bond in de nacht het strand op in een duikpak. Die trekt hij uit en daaronder verschijnt zijn smetteloze witte smoking, waarna de gevechten met de vijanden beginnen.

Deze beroemde scène is gebaseerd op een waargebeurde actie van een andere Engelandvaarder, Peter Tazelaar. Tazelaar was ook onderdeel van het Contact Holland-plan waar Hazelhoff ook bij zat. Tazelaar moet contact leggen met verzetsmensen in Nederland en weer ongezien terugkeren naar Engeland. 

In november 1941 varen Hazelhoff en Tazelaar met een rubberboot naar de kust van Scheveningen, bij Den Haag. Aan de kust van Scheveningen ligt een hotel waar op dat moment een feest van de Duitse marine aan de gang is. Hij stapt het strand op en trekt zijn waterdichte rubberpak uit… waaronder hij zijn smoking aanheeft! Zo kon hij zich onopvallend mengen tussen de feestende Duitsers in het hotel.

Dit verhaal inspireerde de Britse schrijver Ian Fleming jaren later tot de beroemde openingsscène met Sean Connery.

Daarmee kom ik aan het einde van deze aflevering van Een Beetje Nederlands.

Wordt Vriend van de Podcast en steun ons daarmee! Ga daarvoor snel naar de Petje-Af-pagina van deze podcast. Voor 5 euro per maand steun je deze podcast, en krijg je er zelf ook nog iets voor terug. Namelijk: extra afleveringen om naar te luisteren. Bijvoorbeeld over de Tokkies. Wil je weten wie dat zijn? Ga snel naar Petjeaf.com/eenbeetjenederlands en word ook Vriend van de Podcast.

Ik hoop dat je een beetje Nederlands geleerd hebt, en tot de volgende aflevering!